De kracht van macht

Veel van mijn MD-stukjes gaan over macht. Het is een onderwerp dat ik belangrijk vind, omdat ik zie hoe gevaarlijk macht kan zijn. En we zien er in het nieuws de laatste tijd weer genoeg over. Problemen rondom DWDD en Mathijs van Nieuwkerk, maar ook problemen in de Tweede Kamer rondom de vorige voorzitter. En laten we ook niet vergeten wat er allemaal rondom The Voice is gebeurd.

Over DWDD: ik heb het hele stuk gelezen dat in de Volkskrant is verschenen. En het is echt een zeer goed journalistiek stuk. Er zit duidelijk enorm veel research in en er is met veel zorg en aandacht aan gewerkt. Ik klaag vaak over journalisten en het is juist meer van dit soort werk dat ik graag zou willen zien.

Mathijs van Nieuwkerk heeft vijftien jaar lang lopen schreeuwen tegen medewerkers op de redactie. Hij heeft ze geïntimideerd en gekleineerd. Er zijn talloze meldingen gedaan, maar hier is nooit iets mee gedaan. Want: ‘Een programma maken als DWDD is net als topsport.’ Er heerste een echte angstcultuur, waardoor medewerkers vooral deden wat er werd gevraagd. Ze kozen voor veilige gasten, zoals vrienden van Mathijs (waaronder Sywert van Lienden, woops!). Zouden ze een verkeerde keuze maken, dan ontstond het risico dat Mathijs tekeer zou gaan.

Dat is bijzonder. Mathijs van Nieuwkerk is namelijk nooit de eindredacteur geweest van het programma. Hij was de presentator. En ik geloof best dat hij zeer perfectionistisch was. En waarschijnlijk had hij ook wel een ernstige vorm van faalangst. Ik herken de angst namelijk wel dat iets niet goed genoeg is en dat je daar op afgerekend wordt.
Maar, ondanks al zijn emoties, was het niet zijn taak om medewerkers aan te spreken. Om zich te bemoeien met de inhoud zoals hij deed. Dat hoort een eindredacteur te doen.

Maar, een van de eindredacteuren in de afgelopen tijd, was zelf net zo erg. Deze dame schreeuwde ook tegen medewerkers en was volgens velen zelfs nog erger dan Mathijs van Nieuwkerk. Volgens eigen zeggen deed ze dit, omdat ze bang was anders met Mathijs te maken te krijgen.

Angstcultuur dus.

BNNVARA deed al die tijd niets. Zij zagen DWDD vooral als belangrijke inkomstenbron. En Mathijs van Nieuwkerk werd daar ruimschoots voor betaald. Dus: in plaats van dat hij werd aangesproken op gedrag, werd hij beloond. En wanneer je mensen gaat belonen voor verkeerd gedrag, zorg je er eigenlijk voor dat het gedrag blijft bestaan.

Er had een serieus gesprek plaats moeten vinden met Mathijs. Een officiële waarschuwing, maar ook: hulp op psychisch niveau, zodat hij de handvaten kreeg om de medewerkers op een constructieve manier positief te beïnvloeden.

Mensen zoals Mathijs van Nieuwkerk zijn er veel. Vooral in de top. Ik noem ze de ‘knetterrode mensen’, kijkend naar het DISC-model. Rode mensen zitten vaak op topposities en ze zijn dominant. Vaak gooien ze iets over de schutting en verwachten ze dat jij precies begrijpt wat ze bedoelt, zelfs al communiceren ze nauwelijks. Rode mensen zijn niet erg, maar vooral het knetterrode is een probleem. Met iemand die gewoon rood is, kun je nog prima zakendoen, zolang je begrijpt wat hun communicatiestijl is.
Als ik met iemand te maken heb die rood is, ben ik zelf kort en krachtig. Wil ik meer duidelijkheid? Dan vraag ik dat en geef ik direct aan dat ik zonder die informatie de tekst niet kan schrijven.

Knetterrood, is net alsof er niet mee te communiceren valt. En dan gaan er problemen ontstaan. En ik heb echt de indruk dat hoe meer iemand het gevoel krijgt belangrijk te zijn – wat toch vooral gepaard gaat met geld en macht – hoe extremer het gedrag wordt.

Nu ik bij aardig wat grote bedrijven heb gewerkt, heb ik ook al meerdere keren te maken gehad met deze knetterrode types. En ook bij netwerkgroepen waar ik lid van ben geweest, heb ik ze veelvuldig gezien.
Zo werkte ik ergens – een bedrijf echt miljoenen per jaar binnenharkt – waar het probleem vooral rondom de HR-directrice en de Sales-manager hing. Heel de afdeling marketing deed wat deze twee mensen wilden. Maar wat ze wilden was vaak ad-hoc, en ook meestal gebaseerd op ‘de concurrent doet dit, dus wij moeten het ook doen.’
Marketing zou juist vooral bezig moeten zijn met een eigen stem neerzetten. Een tone of voice en een aanpak die bij het bedrijf past. Die het bedrijf eigen maakt. In plaats daarvan boog iedereen voor deze twee mensen. Moet je je voorstellen? Iemand van HR die niet eens wist hoe ze SEO (Search Engine Optimalisation) moest schrijven (ze maakte er CO van), die ons ging vertellen wat we moesten doen.
Hallo. Houd je bezig met jouw HR-taken, dan doen wij de marketing.

Ze was extreem dominant en ik weet nog hoe ik op een gegeven moment naar huis reed – nadat ik al langer had gewerkt – en er opeens in de marketing-groepsapp een bericht verscheen dat een nieuwsbericht op de site er af moest. Al mijn collega’s – en ikzelf – hadden overgewerkt, juist om dit bericht online te zetten en we hadden nul medewerking gekregen. De hele toon van het appje was dominant en dwingend en eigenlijk was het volledig onterecht.
Ik zat nog in de auto en ik dacht: tja, ik ben onderweg. Je hebt gewoon pech.
Er volgde nog een appje. En nog eentje. Mevrouw vroeg zich af waarom er niemand reageerde. Nou, misschien omdat we allemaal in de auto op weg naar huis waren en we niet tijdens het rijden op een appje kunnen reageren?
Tegen de tijd dat ik bij mijn vriend aankwam, voelde ik vooral extreem veel woede en irritatie. ‘Ik open de app nu dus vooral niet,’ zei ik. ‘Ze zoekt het maar uit. Ik ben klaar met werk voor vandaag.’
Een collega van me pakte het vervolgens alsnog op. En dat deed ze vooral omdat ze bang was. Angst die niet onterecht was: mensen die niet goed genoeg waren volgens deze dame, werden er zonder problemen uitgewerkt. Van het hele marketing-team waar ik mee zat, werkt er niemand meer op die afdeling. Sales is in twee jaar tijd maar liefst drie keer vernieuwd, op twee werknemers na.

Deze HR-dame was de vrouw van de eigenaar van het bedrijf. En haar wil is dus wet. Maar dit is precies hoe een angstcultuur ontstaat.

Het is slechts een van de vele voorbeelden die ik heb van de werkvloer, waarbij mensen die flink betaald krijgen zich opeens als horken gaan gedragen.
En we zien het in de politiek natuurlijk ook gebeuren. Denk eens terug aan bijvoorbeeld de Toeslagenaffaire. Mark Rutte vertelde tijdens de parlementaire onderzoekscommissie dat hij de wet aanpast als het nodig is.
We zagen dat ook gebeuren rondom de Avondklok. Uit een hoorzitting bleek dat de Avondklok niet volgens de wet op deze manier mocht worden toegepast. En dus regelde onze overheid direct dat er een nieuwe wet moest komen, waardoor dit wél kon. Het hoger beroep kon al binnen 24 uur worden geregeld.
Mark Rutte verwijdert smsjes. Hugo de Jonge kan miljarden uitgegeven belastinggeld niet verantwoorden. Het hele kabinet is gevallen vanwege de toeslagenaffaire, maar de mensen hebben nooit écht verantwoordelijkheid genomen. Een maand later stonden ze alweer hoog op de kieslijsten.

En hoe meer macht dit soort mensen krijgen. Hoe meer ze die willen behouden. Hoe gevaarlijker ze worden. Want niemand durft of kan er tegenin gaan. Als iemand zijn macht misbruikt, ontstaat de kans dat dit vaker gebeurt. Want, hij wordt niet tegengesproken. Sterker nog: hij krijgt rijkelijk betaald. Dus dan weet hij wel wat goed is, nietwaar? Topsport, zoals ze bij DWDD zeiden.

Het wordt tijd dat mensen met macht niet té veel op een voetstuk worden gezet. Het wordt tijd dat we gaan inzien wat het gevaar ervan is. Al is het maar om anderen te beschermen.

Ik gun namelijk niemand ptss-achtige klachten die ontstaan door een schreeuwende collega of baas. Ik gun niemand extreme stress, omdat de overheid ze als fraudeur heeft bestempeld.

Ik gun mensen vooral dat ze in hun eigen kracht blijven. Dat ze zich niet omver laten praten door mensen die ‘boven’ hen staan. Want iedereen mag er zijn. Welke positie je ook hebt binnen een organisatie of binnen de maatschappij.