Wallonisering of etatisering van Vlaanderen? Herman Daems heeft het liever over de 'paralysering' van onze economie. Hij bedoelt daarmee een soort economische en politieke stilstand of verlamming.
Om de huidige toestand te beschrijven, vergelijkt hij niet met de recessie van de jaren dertig maar liever met de economische crisissen als gevolg van de olieschok in 1973 en '79. 'Maar vandaag beschikt Vlaanderen niet meer over de herstelmiddelen van toen.'
De grote boosdoeners blijken een beetje verrassend Europa en de euro te zijn.
'In de jaren zeventig beschikte de overheid over gereedschap dat er nu niet is. Het is de allereerste keer in de geschiedenis van de laatste vijftig jaar dat België een ernstige economische crisis moet overwinnen zonder economische instrumenten.'
'Een eigen monetair beleid is niet meer mogelijk sinds de invoering van de euro. Dus een devaluatie om de economische concurrentiepositie te herstellen, zoals in het begin van de jaren tachtig, kan niet meer.'
'Het tweede beleidsinstrument, een massale subsidiëringspolitiek, waarmee toen de textielsector en de staalsector werden opgekrikt, wordt niet langer toegelaten door Europa. Daarmee stel ik misschien Geert Noels gerust, die vreest voor de subsidiëring van verlieslatende sectoren.'
'En ook het derde redmiddel, een gezonde overheidsbegroting, zijn we kwijt. Vlamingen vergelijken zich graag met Scandinavië. Daar is net zoals bij ons de belastingdruk hoog, zeggen ze, terwijl er toch een grote economische dynamiek heerst. Daarbij vergeten ze dat de schuldratio van de Scandinavische landen niet boven de veertig procent uitkomt, terwijl die bij ons meer dan honderd percent bedraagt. De Scandinaviërs kunnen nog gas geven met hun begroting, dat is bij ons niet meer mogelijk.'
'Dat we deze crisis moeten bestrijden zonder gereedschap, moet werkgevers en vakbonden tot nadenken stemmen en hen ertoe aanzetten nu eindelijk eens een akkoord over een echte toekomstvisie te sluiten. De overheid kan niet meer zoals vroeger het voortouw nemen omdat we alle beleidsinstrumenten hebben moeten inleveren bij Europa.'
Dat klinkt allemaal erg pessimistisch. Het is alsof een loodgieter zonder gereedschapskist op pad moet om een waterlek te dichten.
(lacht) 'Neen, ik ben niet pessimistisch. Ik ben een realist. De komende maanden zullen er zeker nog Vlaamse bedrijven op de fles gaan. Maar dat zijn bedrijven die verzwakt zijn omdat ze al vroeger op de rand van de rendabiliteit vertoefden. Intussen zie ik elke dag nog vele mooie, sterke Vlaamse bedrijven. Dat zijn vooral bedrijven die blijven innoveren.'
Toch zouden onze bedrijven te weinig investeren in innovatie en de overheid moedigt dat ook te weinig aan.
'Als we het hebben over innovatie, kijken we te veel naar de kwantiteit: hoeveel geld gaat er naar onderzoek en ontwikkeling? En we stellen te weinig de vraag naar de kwaliteit: hoeveel brengt het op? Mijn vrienden aan de universiteit zullen wel boos zijn als ik zeg dat we het extra geld wat minder moeten investeren in fundamenteel onderzoek, en wat meer in commercieel toepasbaar wetenschappelijk onderzoek.'
'Een van de problemen van Vlaamse bedrijven, en bij uitbreiding van vele Europese bedrijven, is dat onze investeringen in innovatie te weinig opbrengen. Iedereen klaagt dat er te weinig durfkapitaal is, maar de meesten beseffen niet dat er de laatste tien jaar nauwelijks rendement gehaald is op investeringen in technologie.'
'Gelukkig zijn er in Vlaanderen enkele spectaculaire uitzonderingen, maar gemiddeld genomen is het rendement van durfkapitaal in Europa bedroevend laag. Veel onderzoek heeft zelfs een negatief rendement.'
Wat is de reden?
'Er zijn er verschillende.We kijken bij innovatie te weinig naar de brede massamarkt.'
'Waarom haalt men in de VS wel rendement met investeringen in technologie? Omdat bedrijven als Google en Microsoft zich gericht hebben op die massamarkt. Zij hebben een technologische vernieuwing gebracht die binnen de kortste keren de hele wereldmarkt veroverde.'
'In Vlaanderen mikken we met onze technologie meestal op niches die te weinig omzet bieden om echt rendabel te worden.'
Onze bedrijven zijn niet ambitieus genoeg?
'Ze zijn in de eerste plaats anders. Terwijl Google zich op de consumentenmarkt concentreert, zijn onze bedrijven te veel gefocust op de business-to-businessmarkt. Neem een bedrijf als Metris. Dat heeft een uitstekende en vooruitstrevende technologie, maar die is gericht op een klein onderdeel van een heel proces, namelijk kwaliteitsbewaking. Ze hebben dat uitstekend gedaan, maar zo kan het bedrijf intern nooit voldoende cashmiddelen genereren om echt door te groeien. Het zal nooit de wereld veroveren. Nee, dat bedrijf wordt overgenomen.'
Een kenmerk van de zogenaamde 'wallonisering' zou de groeiende macht van de vakbonden zijn.
'Ik pleit voor matiging bij de vakbonden, voor een langetermijnvisie. De Groep van Tien moet beseffen dat onze gereedschapskist leeg is en ze moeten een akkoord vinden om ons concurrentieel te maken. De zwartepiet heen en weer schuiven heeft geen zin meer.'
Populisten zeggen dan dat ook bedrijfsleiders, bestuurders en aandeelhouders een zekere matiging moeten tonen, bijvoorbeeld bij het toekennen van bonussen.
'Exuberante bonussen kunnen niet. Maar bonussen zijn zeker niet de oorzaak van de economische crisis en ze zijn ook geen deel van de oplossing. Er moeten zeker initiatieven komen om bonussen effectiever te maken. Maar de indruk wekken dat je zo ook de crisis aanpakt, is misleidend.'