Heimwee naar een verleden dat nooit bestaan heeft

In Nederland, en in de wereld in het algemeen, is de laatste jaren sprake van de opkomst van een nieuw soort politiek: de Identiteitspolitiek. Deze politieke stroming legt de nadruk op de identiteit van volkeren en staten in plaats van de nadruk op economie die de belangrijkste stromingen van de tweede helft van de 20e eeuw kenmerkten.

In Nederland kenmerkt deze nieuwe politiek zich door een verlangen naar een ver verleden, waarin Nederland nog één was. Eén volk, één cultuur (en één leider wellicht). De bekendste vertegenwoordigers van deze stroming zijn natuurlijk de peroxidekoning, die deze weken nauwelijks uit het nieuws is weg te slaan (een behoorlijke prestatie voor de maker van een film die zo slecht in elkaar steekt) en onze eigen Iron Lady, die zich daarentegen volledig aan het nieuws onttrekt (zoals altijd wanneer er niets te winnen valt).

Deze heimwee naar mono-cultureel Nederland gaat echter uit van een fundamenteel verkeerd geschiedbeeld. Nederland is nooit mono-cultureel geweest. Al vanaf de 16e eeuw is Nederland een multicultureel land. Onze eigen ‘Gouden Eeuw’ waar rechtse politici zo graag trots naar terugkijken werd mogelijk gemaakt door een massale instroom van migranten uit Duitsland, Portugal, Frankrijk, Zweden, Spanje, Italië etc. En in die tijd waren de verschillen tussen Nederland en Portugal groter dan de verschillen tussen Marokko en Nederland in de huidige www.wereld.

Daarnaast was er tot midden 19e eeuw überhaupt geen sprake van ‘Nederland’. Het land bestond in politiek opzicht, maar de loyaliteit van burgers lag bij gewest, stad of provincie. Men was Limburger, Amsterdammer of Fries, geen Nederlander. De verschillen tussen deze provincies waren groot, en de infrastructuur gebrekkig en lokaal geregeld. Het hele idee van een Nederlandse identiteit is een constructie uit deze tijd, en niet zoals sommige nationalisten weren een natuurlijk gegeven. Identiteit werd gebruikt om van Nederland langzaam één geheel te maken. En leidde dat tot één cultuur? Welnee, dat leidde tot verzuiling. Gereformeerde bij gereformeerde, katholiek bij katholiek. En die verschillen waren een stuk diepgaander dan de huidige verschillen tussen moslim en niet-moslim. Deze verzuiling werd pas afgebroken in de jaren ’60. Maar toen waren er alweer nieuwe immigranten op weg..

De multiculturele samenleving is een feit. En het is nooit anders geweest. Als Wilders en Verdonk hadden opgelet bij geschiedenis zouden ze dat weten. Dan zouden ze bovendien weten dat de angst voor vreemdelingen en hun verzet tegen de ‘dubbele loyaliteit’ van inwoners met een afwijkende religie of afkomst ook al eeuwen oud is. Al in de gouden eeuw wantrouwden de protestanten de katholieken. Hadden die immers geen dubbele loyaliteit door hun verbondenheid met de Spaanse (katholieke) vijand? Tot in de 20e eeuw bleef de angst voor de papen een rol spelen in de politiek. Ook de grote Duitse kanselier Bismarck voerde een felle strijd met de katholieken omdat zij door hun loyaliteit aan de Paus in Rome geen betrouwbare staatsburgers van het Duitse rijk konden zijn. En heeft Duitsland zich aan Rome uitgeleverd, niet in mijn geschiedenisboekjes?

De kritiek van Wilders en Verdonk heeft echter ook een naar raciaal tintje. Immers, Nederland is nooit één cultuur geweest, daarnaast zijn er binnen de autochtone bevolking ook immense verschillen in religieuze en culturele tradities, plus alle subculturen. De multiculturele samenleving wordt echter pas een probleem voor de identiteitspolitici, als het gaat om ‘zwarte’ culturen. ‘Volksvijandige elementen’ heette dat in de jaren ’30 zo mooi.

Wilders en Verdonk zijn echter helaas geen losstaande gevallen. De identiteitspolitiek past binnen een groter tijdsbeeld. De globalisering heeft de fundamenten van de wereld enorm veranderd. Vast zekerheden als de Natie, cultuur en de eigen instellingen worden ineens aangetast door de wijde wereld. Mensen voelen zich hierdoor bedreigd, en er is dan ook een brede antiglobalistische trend waarneembaar. Deze trend uit zich in een angst voor de wereld en het teruggrijpen op oude zekerheden en constructies als identiteit en religie. De hernieuwde interesse voor nationalisme en religieus fundamentalisme is hier een teken van. In feite zijn Wilders en Bin Laden twee zijdes van hetzelfde probleem, en dat probleem is vrees ik nog lang niet opgelost.