Als je de dood in de ogen kijkt, maar niets ziet..

Als ik over mijn aankomende stage op oncologie nadenk, vraag ik me af wat ik daar allemaal tegen ga komen. Ga ik het moeilijk vinden? Zal ik veel met overlijden en dood te maken krijgen? Zullen er ook blijde verhalen zijn, die het misschien wat minder moeilijk zullen maken?
Misschien wel begrijpelijk, maar tussen mijn oren razen de meest uiteenlopende vragen langs. Dat doet me ook weer denken aan de eerste keer dat ik met overlijden te maken kreeg op mijn werk. Het zat er al dagen aan te komen, maar voor een eerste keer echt een overlijden meemaken daar kun je je gewoon niet op voorbereiden.

*Let op: onderstaand stukje kan heel moeilijk zijn om te lezen als je zelf net een overlijden hebt meegemaakt of als je daar gewoon niet zo goed tegen kunt. Ik raad je dan aan niet verder te lezen, of dit stuk te lezen met iemand in de buurt die je tot steun kan zijn. Ik plaats deze waarschuwing zodat ieder zelf kan bepalen of hij/zij verder wil lezen..*

Ik zal proberen iets te vertellen over mijn eerste ervaring met het overlijden van één van mijn patiënten. Dat was drie jaar geleden, ik was 19 en nog vrij onervaren. Ik werkte in een verpleeghuis in het stadje waarin ik woon en had een dagdienst. Het was net weekend geweest en voor het weekend ging het al wat minder goed met deze man. Voor het weekend had ik gevraagd, ook in het kader van een opdracht, of ik de zorg van deze man samen met een gediplomeerde collega, op me mocht nemen. Dat mocht gelukkig, dus had ik de donderdag en vrijdag voor het weekend al heel wat uurtjes in zijn kamer doorgebacht. Ik probeerde me tijdens die uren rustig voor te bereiden op het onvermijdelijke dat zou gaan komen. Ik voelde dat ik me moest wapenen tegen de dood die ik zou gaan zien, want zo sterk stond ik nog niet in mijn schoenen.
Ergens denk ik dat ik er op dat moment toch ook wel bang voor was. Ik wist niet wat ik kon verwachten, wat ik zou zien. Hoe heftig zou de dood op mij overkomen? Hoe pijnlijk zou het zijn voor de man, aan wiens bed ik uren had doorgebracht, om de zorg zo optimaal mogelijk te laten zijn? Het bleef voor mij heel lang een vraag en ik vreesde dat ik niet te weten zou komen.
Nadat ik het weekend terug kwam om weer fris te beginnen aan een nieuwe stageweek, hoorde ik dat hij er nog lag. Ik vroeg of ik weer op zijn kamer mocht staan, want ik voelde gewoon dat ik hierbij moest zijn. Deze dag staat dan ook tot in detail in mijn geheugen gegrift.
Ik kwam zijn kamer binnen en schrok van de blik die ik in de ogen van de man zag. De ogen zagen er dof en wazig uit, ze lagen behoorlijk diep in hun kassen. Om de ogen lagen donkere kringen tegenover een bleke en grauwe gelaatskleur. Ik schrok vanwege de onregelmatige ademhaling, die steeds leek te stoppen maar toch iedere keer weer op gang kwam. Ik durfde bijna de kamer niet in, bang dat mijn aanwezigheid al teveel zou zijn. Ik besefte nu pas echt dat hij heel dichtbij het einde van zijn leven was, hier lag iemand dood te gaan.
Ik voelde mijn hart bonzen in mijn keel, mijn handen trilden en ik begon te zweten. Ik was bang, bang voor wat ik te zien zou krijgen, maar ik was nog banger dat ik er niet klaar voor was. Helaas besef ik nu dat je voor zo'n eerste keer nooit klaar kunt zijn. Je kunt je op zoiets niet voorbereiden, je moet het gewoon onder ogen zien en accepteren.
Ik besloot om me niet te laten kennen en nam weer plaats naast het bed van de man. Ik pakte met mijn handen één van zijn klamme handen vast en fluisterde woorden naar hem. Ik wist niet of het allemaal aan kwam, maar ik voelde dat ik nu geruststellende woorden moest zeggen, hoewel er bij mij door de angst niet meer dan een fluistering over mijn lippen kwam. Ik bestudeerde ondertussen zijn gezicht en probeerde ieder detail in mijn geheugen te printen, deze eerste keer zou ik namelijk nooit meer meemaken.
Ik vond het eng om daar zo alleen te zijn met iemand die op het punt stond om te overlijden. Ik wist niet wat ik zou zien, maar ik wist ook niet goed wat ik moest doen. Ik was er ook echt niet klaar voor toen het gebeurde op een moment dat ik het niet verwachtte. Ik was ondertussen al heel erg gericht op zijn ademhaling, die met flinke tussenpozen kwam. Elke ademhaling kon de laatste zijn, maar er leek geen einde aan te komen. Na elke ademhaling was ik opgelucht dat er een nieuwe hap naar lucht kwam, tot ik opeens besefte dat er geen nieuwe ademhaling meer zou komen. Het was al te lang stil en mijn blik ging als vanzelf naar zijn ogen.
Op dat moment besefte ik dat ik de dood recht in de ogen keek, maar dat ik verder niets kon zien. Ik was zo dichtbij de dood, maar ondertussen lag het zo onbegrijpelijk ver weg. Ik keek naar de doffe ogen, die voor het weekend nog glanzend waren. Nu waren ze gebroken, ze zagen niks meer, al het leven was eruit. Plotseling drong het tot me door dat de hand die vasthad, zwaar werd. Het was heel vreemd om deze man, zo krachtig als hij was geweest, nu als een slappe, wamre pop te zien liggen.
Ik was er betrekkelijk rustig onder, maar in mijn hoofd zag ik steeds weer die blik in zijn ogen. Het verdwijnen van het leven, de ongrijpbaarheid van de dood. Het breken van de ogen, het wegvloeien van het leven. Toen besefte ik pas goed dat ik de dood recht in de ogen had gekeken, maar dat ik nooit iets zou zien...

Nu zit ik hier dan te typen met al die beelden nog voor mijn ogen. Vooral het beeld van die ogen, kan ik me nog zo goed herinneren. Hierna heb ik nog heel veel meer overlijdens gezien en de dood vele malen vaker in de ogen gekeken. Ik heb alleen nooit zoveel details onthouden als van die eerste keer.
Toch vraag ik me dan stilletjes af wat er gebeurt nadat het leven uit het lichaam verdwenen is. Hoewel ik de dood nu zo vaak heb zien komen, heb ik het leven nog nooit gericht zien verdwijnen. Het enige dat ik nu weet is dat ik het ooit te weten zal komen, dat we het ooit allemaal te weten zullen komen. Maar is dat genoeg? Ik weet het niet, ik zou graag meer willen weten...